Nog niet iedereen heeft het door, maar er voltrekt zich een stille voedingsrevolutie. Op allerlei niveaus zijn zaken in beweging. Dit geldt voor de consument, die steeds meer neigt naar ‘onbewerkte’ voeding. Maar ook voor richtlijnontwikkelaars en beslissers binnen de voedingsindustrie, die eindelijk dogma’s durven loslaten. Signalen te over: boter mag weer, elke dag een eitje is weer ‘gezond’. En: voedingssupplementen zijn bezig heel gewoon te worden.
De VS is ons decennia lang voorgegaan in slechte voedingsgewoonten. Maar nu lijkt het erop dat Amerika ons voorgaat in de ommekeer ten goede. Zo zijn onlangs officieel nieuwe voedingsadviezen opgesteld, die revolutionair genoemd mogen worden omdat een halve eeuw lang zo ongeveer het tegenovergestelde is aanbevolen. Neem het eitje. Jarenlang gold het advies om maximaal twee eieren per week te eten, omdat we anders te veel cholesterol met onze voeding binnenkregen. Welnu: er blijkt helemaal geen relatie te bestaan tussen hartziekten en de hoeveelheid cholesterol die we binnenkrijgen. Zodat je wel tot twee eieren per dag mag eten. Verzadigd vet, zoals in vlees en boter, beschouwt het Voedingscentrum nog steeds als een groot gezondheidsrisico. De Amerikaanse commissie waarschuwt nog wel, maar doet verzadigd vet niet meer volledig in de ban. In mijn Gezonde lifestyle Eet-Adviesboek, dat ik schreef samen met voedingstechnoloog Jac van Dongen, maakt verzadigd vet weer gewoon deel uit van een gevarieerd en gezond eetpatroon.
Nóg een opmerkelijke ontwikkeling, vooral omdat in de VS een enorme lobby actief is vanuit de suiker- en frisdrankenindustrie: voor het eerst wordt officieel geadviseerd om niet meer dan 200 cal geraffineerde suikers binnen te krijgen, wat gelijk staat aan een halve liter frisdrank. Nog niet eerder is een limiet gesteld aan suikergebruik.
Superfoods
Nog opmerkelijker is de veranderende zienswijze in de hoogste regionen van de voedingsindustrie. De afdelingen marketing nemen waar dat steeds meer mensen gaan voor ‘onbewerkte’ voeding: ze willen producten direct van het land of uit de zee, zonder tussenkomst van de voedingsindustrie. Het heeft Unilever aangezet tot een ‘fundamentele ommezwaai’, zoals de top van het bedrijf het zelf omschrijft: in Duitsland wordt Unilever-margarine vermengd met … roomboter. Bestuursvoorzitter Paul Polman onderkent dat margarine kampt met een ‘ernstig imagoprobleem’. Daar staat tegenover dat roomboter als natuurproduct weer mag. Inderdaad laten grafieken zien dat in de VS sinds 2000 de verkoop van margarine daalt en die van boter stijgt.
Het Nederlandse Kenniscentrum Suiker melde begin dit jaar dat de consumptie van toegevoegde suikers in Westerse landen – Europa, Australië, Nieuw-Zeeland en de VS – een dalende trend laat zien. Coca-Cola schrapt 1800 banen. Reden: druk op de omzet, door onder meer toenemende zorgen over de epidemie van overgewicht en de gezondheidseffecten van kunstmatige zoetstoffen in frisdranken. Ook MacDonald’s heeft betere tijden gehad. Gezondheidswinkel-keten De Tuinen denkt op niet al te lange termijn méér filialen te hebben dan MacDonald’s. Opmerkelijk wanneer je bedenkt dat juist de winkelbranche moeilijke tijden doormaakt.
De opkomst van superfoods sluit hierbij aan. Ze passen prachtig in een gevarieerd voedingspatroon – zoals dat wordt gepropageerd met de Schijf van Vijf – met hun rijkdom aan vitaminen, mineralen en antioxidanten. Toch liggen superfoods onder vuur, van onder andere het Voedingscentrum, de Consumentenbond en andere goeroes. De criticasters hebben slechts één argument: superfoods zijn duur. Dat mag zo zijn, maar per euro krijg je meer gezonde voedingsstoffen binnen dan met een even dure portie witte rijst. En ook hier laat de VS zich van haar betere kant zien. De Centers for Disease Control (CDC), een overheidsdienst die vergelijkbaar is met het Nederlandse RIVM, heeft onlangs een lijst gepubliceerd met zogeheten ‘Powerhouse Fruits and Vegetables’. Ofwel: superfoods. ‘Nationale voedingsrichtlijnen bevelen namelijk aan vooral veel van deze supergezonde voedingsmiddelen te eten. Het gaat om voedingsmiddelen die in wetenschappelijke onderzoeken het sterkst geassocieerd zijn met een verlaagd risico op chronische ziekten.’ Toegegeven: de lijst met Powerhouse Fruits en Vegetables bestaat vooral uit producten die we goed kennen zoals broccoli, spinazie en bramen. Maar bovenaan staat een onvervalst superfood: waterkers.
Anja Andersen
Laten we ‘onze voeding’ eens vanuit historisch perspectief bekijken en tegen de achtergrond van het huidige gezondheidszorgsysteem. Ooit gehoord van de Deense handbalster Anja Andersen? Ze kwam 133 keer uit voor het Deense nationale team en scoorde daarin 725 goals. In het seizoen 1997/1998 riep de Internationale Handbal Federatie haar uit tot de beste handbalster van de wereld. Maar plotseling was haar sportieve loopbaan ten einde. Reden: hartklachten.
Na de beëindiging van haar carrière in 2000 liet Andersen in interviews weten jarenlang slecht te zijn begeleid op voedingsgebied. Vooral de vitaminen en mineralen waren een ondergeschoven kindje. Zo werd achteraf een zeer lage magnesiumspiegel vastgesteld. Na een korte magnesiumsuppletie knapte Andersen snel op. Het verklaarde haar onregelmatige hartslag en de black-outs die ze kreeg tijdens trainingen. Ondanks deze symptomen liet haar coach haar gewoon doorspelen. De eerste arts die ze bezocht, constateerde hartritmestoornissen. Een tweede arts ontdekte uiteindelijk dat ze erg weinig magnesium in haar lichaam had.
De problemen van Anja Andersen zijn eenvoudig te verklaren. Het minderaal magnesium is onmisbaar voor het functioneren van de hartspier. Het geval ‘Anja Andersen’ staat dan ook niet op zichzelf. Het wordt ondersteund door wetenschappelijk onderzoek, ook bij ouderen. Eén zo’n onderzoek, uitgevoerd door artsen van de Amerikaanse Harvard Universiteit, laat zien dat een optimale bloedconcentratie door een hogere inname van magnesium het risico van ernstige hartritmestoornissen verkleint. Het gaf tevens een aanzienlijke reductie van plotse hartdood.
Bij Anja Andersen spitste het onderzoek zich aanvankelijk volledig toe op het hart, zonder te kijken naar de rest van het lichaam. Niemand kwam op het idee dat het wel eens een voedingstekort zou kunnen zijn, in dit geval van het simpele, maar o zo belangrijke magnesium. Op zich is deze blinde vlek wel te verklaren. Kijk maar hoe ziekenhuizen zijn georganiseerd. Als we een ziekenhuis binnenlopen, zien we bordjes naar diverse afdelingen: cardiologie, neurologie, dermatologie et cetera. Die opdeling is handig, maar heeft zo zijn nadelen. Want een hartprobleem hoeft niet perse haar oorzaak te hebben in het hart en vaatstelsel. Een tekort aan magnesium kan bijvoorbeeld het gevolg zijn van een slechte opname van het mineraal in maag en darmen. Het is bekend dat maagzuurremmers bijvoorbeeld de opname van magnesium remmen, waardoor een tekort kan ontstaan. In ons land slikken twee miljoen mensen deze medicijnen. Daarom is het niet verwonderlijk dat veel Nederlanders een tekort hebben aan magnesium, met alle gevolgen van dien. Niet alleen voor het hart, maar voor de gehele gezondheid want deze voedingsstof is in elke lichaamscel te vinden: in de botten, de gewrichten en de zenuwen en magnesium vervult ook belangrijke functies in het hormonale stelsel.
Systeembiologie
Natuurlijk doet de cardioloog fantastisch werk direct na een hartinfarct. Maar hoe is een hartinfarct te voorkomen? Dit is de belangrijkste vraag. En voor wie er al één heeft gehad: hoe voorkom je een tweede infarct? Hiermee betreden we het terrein van de chronische ziekten, die door de vergrijzing steeds vaker voorkomen. Bij deze ziekten kom je met de ziekenhuisaanpak niet veel verder. De holistische benadering, ofwel het in beschouwing nemen van ‘heel de mens’, is hiervoor een veel betere benadering. Aangezien ons lichaam voor zijn bouw en functies voornamelijk aangewezen is op voeding, kunnen voedingsfactoren bij de preventie van welvaarts- en chronische ziekten een belangrijke rol spelen. Het is een holistische invalshoek bij uitstek want voedingsstoffen als vitamine C, vitamine B12 en magnesium zijn belangrijk voor zowel de grote teen, het hart als de hersenen. Gelukkig zijn ook de fundamentele wetenschappen in beweging, zoals de biologie en de biochemie. Gestaag ontwikkeld zich de ‘systeembiologie’, die de mens als één geheel ziet. De systeembioloog is in zekere zin een holistische wetenschapper. Dit zal de komende jaren ongetwijfeld zijn weerslag krijgen op de behandelingen in de ziekenhuizen.
De systeembiologie is onstuitbaar. Eeuwenlang werd de geneeskunde beheerst door de leer van de lichaamssappen (humoraalpathologie), waarin ziekte werd gezien als een verstoring van de balans tussen de lichaamsvochten. Ziekte werd beschouwd als een verstoring van het zelforganiserend vermogen van het lichaam. Zelfs al vóór Christus typeerde Hippocrates, de grondlegger van de geneeskunde, voeding als het medicijn van het leven. Van hem is de uitspraak: “Onze voeding is ons medicijn, en het medicijn is onze voeding”. Vrij vertaald naar onze tijd: eerst voeding, dan medicijnen. Maar de huisarts doet het net andersom: eerst medicijnen, en dan nog geen voeding. Maar daar zou de komende tijd wel eens verandering in kunnen komen…
Foliumzuur
Hoogleraar dr. Frits Muskiet zei het eens zo: ‘Het interessante is dat wanneer je artsen erop wijst dat het wetenschappelijke tijdschrift The Lancet ook onderzoek op het gebied van de orthomoleculaire geneeskunde publiceert, ze je aankijken van: ik wist niet dat daar ook alternatieve geneeskunde in staat. Maar ze weten gewoon niet wat orthomoleculaire geneeskunde inhoudt. Het enige wat ze weten is: het is alternatief, en daar moet je niet wezen.’
Intussen is onderzoek met voedingsstoffen niet meer weg te denken uit de wetenschappelijke tijdschriften. Het is in wezen orthomoleculair getint onderzoek, maar wordt niet als zodanig benoemd. Zo werd in september 1991 een supplement met de B-vitamine foliumzuur voor een vrouw met kinderwens van de ene op de andere dag ‘regulier’, in plaats van ‘alternatief’ en ‘kwakzalverij’. Wat was er gebeurd? Op 21 september waren in The Lancet de uitkomsten gepubliceerd van een groot onderzoek waaruit bleek dat foliumzuursuppletie de kans op het krijgen van een kind met een open ruggetje met meer dan tweederde verkleint. In de jaren daarvóór waren er al meer onderzoeken gedaan, waaruit de gunstige werking van foliumzuur kon worden afgeleid. Maar artsen en wetenschappers konden niet geloven dat een eenvoudig voedingssupplement de kans op ‘neuraalbuisdefecten’ kon verkleinen.
Het lot van foliumzuur in de vorige eeuw, is nu het lot van vitamine D. Jarenlang werd vitamine D beschouwd als een stof waarbij je op moest passen voor een overdosis. Nu blijkt dat vele Nederlanders, vooral die met een donkere huid en ouderen, er een groot tekort aan hebben. Uitgerekend is dat wanneer alle Nederlanders een adequate vitamine D bloedspiegel zouden hebben, de kans op sterfte onder de Nederlandse bevolking met maar liefst een kleine 20 procent zou dalen.
Zonneschijn op de blote huid van armen en gezicht gedurende zo’n 20 minuten is al ruim voldoende voor de aanmaak van vitamine D. maar dan moet de zon wel hoog aan de hemel staan en dit is alleen het geval tussen april en september, midden op de dag. Helaas zitten dan veel mensen thuis of op het werk. Van de voeding is alleen vette vis, zoals een haring of zalm, een serieuze leverancier van vitamine D. Dus is men over het algemeen aangewezen op suppletie, zeker in de winter. Internationale vitamine D-experts raden dan ook mensen in een gematigd klimaat als Nederland aan om dagelijks 2000 IE (50 mcg) vitamine D te nemen. Vaststaat dat deze vitamine bijdraagt aan gezonde botten en spieren. Maar steeds meer wordt bekend over de veelzijdigheid van vitamine D. Het versterkt het immuunsysteem (goed tegen infectieziekten en griep), verlaagt het risico van diabetes en hart- en vaatziekten.
Populair in VS
Voor vrouwen met een kinderwens is een foliumzuursupplement al heel gewoon. Ook het groeiend bewustzijn ten aanzien van vitamine D draagt bij aan de ‘emancipatie’ van voedingssupplementen. Steeds meer Nederlanders vullen hun voeding aan. Volgens de VoedselConsumptiePeiling (VCP), die het RIVM in de periode 2007-2010 uitvoerde, gebruikt iets minder dan de helft van de Nederlanders voedingssupplementen. Dit percentage lijkt toe te nemen. Vrouwen nemen vaker voedingssupplementen dan mannen en het gebruik is hoger bij een toenemend opleidingsniveau.
Ook hier is interessant te kijken naar de VS. Hoog aangeschreven staat vooral het nationale bevolkingsonderzoek NHANES (National Health and Nutrition Examination Survey). De eerste NHANES werd al in 1971 uitgevoerd. De laatste onderzoeksperiode besloeg de jaren 2007 – 2010. Het onderzoek betrof bijna 12.000 personen ouder dan 20 jaar. Wat blijkt? Meer dan de helft van de Amerikanen slikt een of meer voedingssupplementen. Ze gaven als belangrijkste reden ‘verbetering’ (45%) en ‘behoud’ (33%) van de gezondheid. Een multi wordt het meest gebruikt als voedingssupplement. Ook interessant: gebruikers van voedingssupplementen blijken meer te doen voor hun gezondheid en hebben een betere gezondheid dan niet-gebruikers. Met andere woorden: deze mensen gebruiken voedingssupplementen als aanvulling op een betere lifestyle en niet om slechte voedingsgewoonten te compenseren.
Meer weten? Lees het boek Gezond met voedingssupplementen.
Gert Schuitemaker, de auteur van dit verhaal, heeft inmiddels een lange reeks boeken op zijn naam staan over gezonde voeding en het gebruik van voedingssupplementen. Deze boeken zijn uitgegeven door het Ortho Institute.
Tekst: Gert Schuitemaker
Bron: Onkruid nr. 226 mei/juni 2015
