Zolang je maar eerlijk blijft kan er niks misgaan! Als je er maar voor zorgt dat je de ander altijd in de ogen kan blijven kijken. Eerlijk duurt het langst…’ Wie kent ze niet, de vingerwijzingen uit onze jeugd voor ‘straks in de maatschappij’. Zolang ik me herinner wees mijn vader mij op het belang van eerlijk zijn. “Altijd eerlijk spel spelen”, zei hij dan. Het hield je verschoont van gedoe, en ze konden nooit met de vinger naar jou wijzen. Ik begreep goed wat hij daarmee bedoelde. Ook voor mij is dit een belangrijke waarheid.
Tussen waarheid en werkelijkheid
Toch merk ik dat hoe dieper ik mij in verschillende lagen van de maatschappij begeef, ik altijd op de kloof stuit tussen waarheid en werkelijkheid. Want eerlijkheid verschoont je helemaal niet van gedoe, en is zeker geen garantie dat de ‘schuld’-vinger niet richting jou gaat.
Ik weet dat, ik ben er namelijk zo eentje die moeilijk liegen kan. Gezegend met een gezicht ‘waar je alles aan afleest’ en een karakter dat vraagt om vooral naar buiten te brengen wat van binnen gesignaleerd wordt.
Functionele eerlijkheid
Ken je dat? Had jij met rode wangen van schaamte bekend dat je koekjes had gejat, dan bleef jij dat kind wat koekjes jatte, en niet de andere kinderen die wijselijk hun mond hadden gehouden, zo oneerlijk! Onrechtvaardigheid in het klein, het begint hier. Later, gaf ik in sollicitatiegesprekken op de vraag om mezelf met één term te omschrijven vaak het antwoord dat je mij het best kan omschrijven als het ‘wat je ziet is wat je krijgt’ type. En vaak was de reactie: “Nou, maar dat is precies wat we zoeken, wees welkom”.
Het warme welkom gevoel ging vaak niet langer mee dan twee of drie werkoverleggen. Ik was vaak net iets te eerlijk, met net iets te vaak de vinger op de zere plek. Dat is meestal niet hoe een bedrijf eerlijkheid graag uitgevoerd ziet en dus werd mijn contract dralend verlengd, terwijl de draaikonten en de elleboogwerkers moeiteloos doorstoomden. Tegelijk kreeg ik wel waardering waar het eerlijkheid over mezelf betrof. Had ik een steek laten vallen, me niet naar verwachting ingezet dan kwam ik daar gerust mee voor de dag. Daar hield de werkgever van: de medewerker is voldoende zelfkritisch en kan goed op eigen handelen reflecteren, stond er dan bijvoorbeeld in de tussentijdse beoordeling.
Zo heb ik met vallen en opstaan geleerd dat er verschillende vormen van eerlijkheid zijn en dat waarheid van werkelijkheid kan verschillen maar dat je dit niet per se hardop zegt. Je kan over een situatie wel eerlijk willen zijn maar stel jezelf de vraag in hoeverre die eerlijkheid jou of die ander dient, alvorens je jezelf blootgeeft. Functionele eerlijkheid is de kunst om de juiste vorm op het juiste moment in te zetten.
Achteraan in de rij
In het maatschappelijk verkeer lijkt eerlijkheid niet de deugd te zijn als waar mijn vader het vroeger over had. Maar een strategie die je afhankelijk van de situatie en mensen die erbij betrokken zijn kan aanpassen. Ik ben iemand die daar niet goed in is, en met mij veel anderen. Zo zie je vooral in bedrijfsorganisaties waar gewerkt wordt met tijdelijke contracten de kloof tussen draaikonten en elleboogwerkers en de mensen die uitsluitend goed werk willen leveren, tegen contractbesprekingstijd snel groeien. De van nature eerlijk en open medewerker, onbehendig in strategie, heeft op het end van de rit meestal te weinig nieuwe skills ontwikkeld, (want, te druk met puin ruimen van de mega snelle doch slordige elleboogcollega), en wordt vaak ook nog eens negatief beoordeeld op z’n kritische houding, (want daagt de draaikont collega op werkoverleg te vaak uit om daarin de kritiek te uiten wat normaal achter de rug van de leidinggevenden blijft). En hoewel soms anders verteld, hebben bedrijven gewoon liever geen kritische medewerker, dat houdt de werkprocessen alleen maar op. Bij de verdeling van contracten staat de gewone, eerlijke medewerker met schone handen meestal ergens achteraan in de rij. Want hoewel eerlijkheid wellicht lang duurt betekent dit niet dat je er automatisch ook ver mee komt.
Omkeren en weglopen
Maar hoe dan? Hoe kan je je succesvol in de maatschappij bewegen zonder het gevoel dat je jezelf en je open karakter moet verloochenen? Is het een kwestie van een bedrijfscultuur waar je niet in past en moet je op zoek naar een andere baan? Moet je geheel tegen je aard in toch proberen mee te draaikonten? Je met je ellebogen, zonder op of om te kijken ook een weg naar boven zien te maaien? Wat heb ik hier zelf lang mee geworsteld. Gesprekken met collega’s met dezelfde positief naïeve inslag als ik. Tranen met tuiten, van woede en onmacht, hoe stom en klein kan je je voelen, omdat je het spel niet mee kan spelen, dat jij de klos bent en niet zij. Het beschadigt, het raakt negatief aan de basis van onrecht. Waarom niet gewoon omkeren en weglopen?
Eerlijkheid, een skill for life!
Iedereen die met ditzelfde worstelt of heeft geworsteld kent het antwoord: Omdat waar je ook gaat het net zolang bij je terugkomt totdat je er mee in het reine komt. Ik kan nu na vele pijnlijke ervaringen zeggen dat het mij gelukt is. Ik heb eindelijk de schat die hieronder verborgen gaat ontdekt, de schat ben ik zelf en het weten dat ik alleen daaraan trouw hoef te zijn.
In weer een team waar de verhouding elleboogwerkers+ draaikonten en de open, en dus kwetsbare, medewerkers erg uit balans was. De sfeer was verschrikkelijk. Mijn leidinggevenden waren op de hoogte van deze situatie, maar lieten het bestaan. Op een dag had ik er genoeg van. Ik ging naar ze toe en vertelde ze dat ik de skills niet bezit om op deze manier vooruit te komen en ook weiger ze te aan te leren omdat ik zo niet wil zijn. Ik liet ze weten dat de oplossing bij hun lag, want ik stapte eruit wat ook het gevolg zou zijn. Misschien zou het mij m’n baan kosten, zou ik na het einde van het lopende contract niet opnieuw verlengd worden. Ze hadden altijd geweten wat ze aan me hadden en nu maakte ik duidelijk dat de grens van het gevraagde mij zover genaderd was dat het op het punt stond mijn integriteit aan te tasten. En daar lag mijn grens. Ondanks de mogelijk negatieve consequenties vertrouwde ik erop dat het hoe dan ook goed kwam.
Ik voelde aan alles dat door mijn eerlijkheid en kwetsbare opstelling hierin de ander niet anders kon dan zich uitgenodigd voelen om hetzelfde te doen, en mij echt te willen horen. En dat gebeurde, mijn leidinggevende hoorde mij en ging gelijk over tot actie. Het klopt dus, de deugd waar mijn vader vroeger zo op hamerde. Je komt echt het verst met eerlijkheid. Eerlijkheid komt van binnenuit en werkt alleen wanneer je trouw blijft aan jezelf. Dan sta je onverzettelijk stevig. Het zijn de mensen uit één stuk, waar anderen op kunnen bouwen. Eerlijk ben je als je de waarheid altijd in overeenstemming laat zijn met werkelijkheid. Dan maak je eerlijkheid tot deugd, of in bedrijfstermen: een skill for life, en dat is best heel ver!
Babet M.Ch. Bruns, schrijver – therapeut, Gesprekspraktijk Wegwijs in Bewustzijn, Amsterdam
