Aan de behandeling van kanker wordt veel aandacht en geld besteed. Maar hoe zit het met patiënten die genezen zijn van kanker en nog steeds allerlei klachten hebben? Voor deze grote groep patiënten is te weinig aandacht. Alternatieve geneeswijzen kunnen een belangrijke rol spelen bij het herstel na de behandeling van kanker.
Door: Willem Pinksterboer (http://willempinksterboer.com)
Als je de diagnose kanker krijgt staat je leven even stil. Je wordt hardhandig geconfronteerd met je kwetsbaarheid en je sterfelijkheid. Veel tijd om stil te staan is er vaak niet. Alles komt nu in het teken te staan van de bestrijding van de ziekte. Je moet nadenken over behandelopties, bijwerkingen en prognoses. Je agenda vult zich met afspraken in het ziekenhuis voor onderzoek, uitslagen, chemo’s, bestraling of operaties. Je geeft de regie over je leven en over je lijf voor een groot deel op, zodat artsen kunnen doen wat nodig is om de kanker terug te dringen. Als alles goed gaat, krijg je op een mooie dag te horen dat de behandeling succesvol is geweest. Je bent ‘schoon’ en je hoeft alleen nog terug te komen voor controle. Je bent dus niet meer ziek, maar betekent dit dat je nu gezond bent?
Sneltrein
Helaas is dat vaak niet het geval. Uit onderzoek in opdracht van het KWF blijkt dat 85% van de (ex-)kankerpatiënten kampt met psychosociale klachten, zoals angstgevoelens, somberheid en problemen in relaties met de partner, vrienden of familie.1 Ook klagen veel ex-kankerpatiënten over vermoeidheid en andere lichamelijke klachten die het gevolg kunnen zijn van de ziekte of juist van de behandeling. In een serie op Radio 1 over dit onderwerp zei een ex-kankerpatiënt: ‘Als je behandeld wordt en je hebt chemo, dan zit je in een sneltrein. Die sneltrein stopt op een gegeven moment en dan begint het pas…’ Nu je opnieuw stilstaat, ontdekt je dat niet meer ziek zijn niet betekent dat je gezond bent. Nu begint het herstel.
Ziekte bestrijden of de gezondheid herstellen?
De reguliere gezondheidszorg richt zich vooral op de bestrijding van de ziekte. Als de ziekte verdwenen is, zit de taak van de arts erop en wordt de patiënt geacht beter te zijn. Alternatieve behandelaars begrijpen dat die manier van denken niet klopt. Als zij patiënten behandelen richten ze zich vooral op het herstel van de gezondheid en veel minder op het bestrijden van een ziekte. Door die invalshoek kunnen alternatieve geneeswijzen een waardevolle rol spelen bij het herstel na kanker. Els Borst, voormalig minister van Volksgezondheid, zei ooit over alternatieve geneeswijzen: ‘Het helpt wel, maar het werkt niet.’ Zelfs al zou haar opmerking geklopt hebben, dan begreep ze kennelijk niet dat juist het ‘helpen’ van de patiënt vaak het beste ‘werkt’. Als ik mensen met behulp van Chinese geneeswijzen behandel ondersteun ik het systeem, zodat het de weg naar gezondheid terug kan vinden. Mijn behandelingen herstellen de balans, voeden, versterken, verzachten en bewegen. Zo help ik mensen om weer ‘heel’ te worden.
Heel worden
Het woord ‘heel’ is verwant aan het Engelse woord voor gezondheid: ‘health’.* Heel zijn betekent niet dat je onbeschadigd of perfect bent. Iedereen loopt in het leven deuken op en iedereen heeft littekens. Als je kanker hebt gehad kunnen die deuken en littekens fors zijn. Heel zijn betekent dat je erkent en accepteert dat jouw littekens en beperkingen deel uitmaken van je leven en van wie je bent. Ze verhinderen je dan niet langer je weg te gaan. Maar die weg ziet er wel anders uit dan voordat je ziek werd.
De regie voeren
Een nieuwe definitie van gezondheid die door Machteld Huber en Inge van Vliet werd ontwikkeld sluit hier goed bij aan.2 Volgens deze onderzoekers is gezondheid ‘het vermogen je aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven.’ Gezondheid heeft dus betrekking op alle aspecten van je leven en op de manier waarop je daarmee omgaat. Alternatieve behandelaars werken vaak vanuit een holistische visie. Dat betekent dat je oog hebt voor alle aspecten van iemands gezondheid en ziet hoe die met elkaar samenhangen en een betekenisvol geheel vormen. Die samenhang zie je terug in de diagnose en in de behandeling.
Vertel je verhaal
Als iemand die kanker heeft gehad bij mij in de praktijk komt, nodig ik diegene uit zijn of haar verhaal te vertellen. Ik wil niet alleen weten wat de klachten zijn, ik wil ook weten wat iemand heeft meegemaakt en hoe iemand dat beleefd heeft. De psychische en lichamelijke klachten krijgen zo hun plaats in het grote geheel. Alleen zo kan ik tot een juiste diagnose en behandeling komen. Alternatieve behandelaars nemen daarom over het algemeen veel tijd voor een eerste afspraak. Dat is ook belangrijk voor de patiënt. Uit de interviews in de uitzending van Radio 1 kwam naar voren dat mensen die kanker gehad hebben er vaak behoefte aan hebben hun verhaal te vertellen aan iemand die echt luistert.
Verwerken en verteren
Vertellen wat je hebt meegemaakt en daarin gehoord worden is belangrijk voor de verwerking. Want dat is wat er moet gebeuren nu de sneltrein tot stilstand is gekomen. Wat iemand heeft meegemaakt moet hij verwerken en verteren. Als je voedsel verteert wordt het een deel van jezelf, van je eigen lichaam. Zo gaat dat ook met moeilijke ervaringen. Ze krijgen een plaats in je leven. Om dat proces goed te laten verlopen moet je stil gaan staan bij wat je hebt meegemaakt. Verteren en verwerken lukt niet goed als je blijft doorrennen, of het nu om voedsel gaat of om ervaringen en emoties.
Transformatie
Verteren en verwerken zijn transformatieprocessen, en die kosten veel energie. Juist daar ontbreekt het vaak aan bij mensen die kanker hebben gehad. Vermoeidheid is een van de meest gehoorde klachten. Die kan ervoor zorgen dat je niet uit de negatieve spiraal komt. Door de vermoeidheid heb je onvoldoende energie voor het verwerkingsproces en kost het je moeite de draad van je leven weer op te pakken. Alternatieve geneeswijzen kunnen op allerlei manieren een bijdrage leveren aan het herstel van de vitaliteit. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat bijvoorbeeld acupunctuurbehandeling voor een afname van vermoeidheidsklachten kan zorgen.3 * Dat geldt ook voor de vermoeidheid die optreedt na chemotherapie.4 Ook yoga, kruiden, voedingsadviezen en voedingssupplementen kunnen helpen weer vitaler te worden.
Lichaam
Vaak wordt gedacht dat emotionele verwerkings- en genezingsprocessen alleen psychisch zijn. Dat is een grote vergissing. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat een lichaamsgerichte behandeling, zoals acupunctuur, een wezenlijke bijdrage kan leveren aan de behandeling van depressiviteit.5 Dat is eigenlijk heel logisch: voelen doe je met je lijf. Dus alleen praten is vaak niet genoeg. Zeker bij mensen die kanker hebben gehad speelt het lichaam een centrale rol in het verwerkingsproces. Als je gezond bent, is het min of meer vanzelfsprekend dat je van je lichaam op aan kunt. Als je kanker hebt gehad is dat veranderd. Het lichaam is juist een bron van onzekerheid geworden. Angst kan voortdurend aanwezig zijn of de kop op steken als je iets vreemds voelt of voor controle naar het ziekenhuis moet.
Mindfulness
Bovendien is je lichaam niet meer hetzelfde als voordat je ziek werd. Er zijn mogelijk littekens en andere zichtbare en onzichtbare veranderingen door de ziekte opgetreden. Het gaat dus niet alleen om je lichaam of om je geest, maar ook om de relatie tussen die twee. Werken aan het herstel van de relatie met je lijf is essentieel. Lichaamsbewustzijnsoefeningen die je weer laten voelen spelen daarom altijd een rol in de behandelingen die ik geef. Voelen is aardend en kalmerend en sterkt het vertrouwen. Niet voor niets blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat mindfulness effectief is bij angstklachten en depressiviteit.6, 7
Pijn
Niet alleen de relatie tussen lichaam en geest vraagt aandacht, ook het lichaam zelf heeft ondersteuning nodig. Tal van klachten kunnen optreden, bijvoorbeeld spijsverteringsklachten, hormonale verstoringen en (zenuw)pijn. In het laatste stadium van de behandeling heeft maar liefst 90 procent van de patiënten pijnklachten. Die kunnen het gevolg zijn van de ziekte zelf of van bestraling, chemo of een operatie. Pijn kan een enorme hindernis in het herstelproces zijn. Pijn kost veel energie, kan slapeloosheid veroorzaken en tot depressiviteit leiden. Opnieuw wordt duidelijk dat lichaam en geest volledig verweven zijn. In mijn ervaring is acupunctuur een heel dankbare behandeling bij pijnklachten. Wetenschappelijk onderzoek bevestigt dat.8, 9
Samenwerking
Dat een alternatieve therapie zoals acupunctuur het herstel na kanker kan helpen wil niet zeggen dat alle klachten ermee op te lossen zijn. Iedere therapie en iedere behandelaar heeft beperkingen. Als behandelaar is het niet alleen belangrijk dat je weet wat je kunt, maar ook dat je weet wat je niet kunt. In de praktijk zie ik dat samenwerking met andere behandelaars voor de patiënt heel waardevol is. Ik put bij de behandeling van mijn patiënten niet alleen uit mijn eigen kennis en kunde, maar maak ook dankbaar gebruik van die van psychologen, artsen, fysiotherapeuten, (orthomoleculair) diëtisten, osteopaten en natuurgeneeskundigen, naar wie ik regelmatig doorverwijs. Als een patiënt door meerdere behandelaars wordt behandeld, blijft de huisarts in mijn ogen overigens een belangrijke spil in de zorg voor de patiënt.
Samenvattend…
Nieuwe definities van ziekte en gezondheid zoals die van Huber en van Vliet leiden maar langzaam tot verandering in de benadering van patiënten in de reguliere zorg. Al sinds 1948 wordt ‘gezondheid’ door de Wereldgezondheidsraad niet meer gedefinieerd als ‘de afwezigheid van ziekte’. Toch lijkt deze definitie stilzwijgend nog steeds het uitgangspunt in het medische handelen. Juist bij mensen die kanker hebben gehad, blijkt dat uitgangspunt tot grote beperkingen te leiden. Alternatieve geneeswijzen, met hun focus op het herstel van gezondheid en hun holistische benadering, kunnen voor deze groep patiënten van grote waarde zijn. In de ideale situatie werken alternatieve en reguliere behandelaars met respect voor elkaars kennis en met oog voor de eigen beperkingen samen aan het herstel van het welzijn van de patiënt. In de Verenigde Staten is een dergelijke samenwerking in de kankerzorg al heel gewoon. Ik hoop van harte dat de gezondheidszorg in Nederland zich verder in die richting zal ontwikkelen.
Willem Pinksterboer, http://willempinksterboer.com
* Health: Old English hælþ “wholeness, a being whole, sound or well,” from Proto-Germanic *hailitho, from PIE *kailo- “whole, uninjured, of good omen” (source also of Old English hal “hale, whole;” Old Norse heill “healthy;” Old English halig, Old Norse helge “holy, sacred;” Old English hælan “to heal”). With Proto-Germanic abstract noun suffix *-itho (see -th (2)). Of physical health in Middle English, but also “prosperity, happiness, welfare; preservation, safety.”
** Door het persoonlijke karakter van acupunctuur is het onmogelijk een onderzoeksopzet te vinden die én hard bewijs levert én recht doet aan de essentie van dit vak. Klinisch onderzoek naar de effectiviteit van acupunctuur heeft daardoor altijd beperkingen en over de waarde en betekenis van de de uitkomsten ervan bestaat veel discussie. Zie ook http://www.willempinksterboer.com/zijn-alternatieve-geneeswijzen-zinloos/
Literatuur
- https://www.kwf.nl/over-kwf/pages/pb-KWF-blij-met-toezegging-pilot psychosociale-zorg.aspx
- Huber, M. et.al.; Heroverweeg uw opvatting van het begrip ‘gezondheid’ – Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 2016
- Wang T. et. al.,; Acupuncture and moxibustion for chronic fatigue syndrome in traditional Chinese medicine: a systematic review and meta-analysis, BMC Complement Altern Med. March 2017
- Vickers A.J. et. al.; Acupuncture for postchemotherapy fatigue: a phase II study. J Clin Oncol. May 2004
- MacPherson, H. et.al.; Acupuncture and Counselling for Depression in Primary Care: A Randomised Controlled Trial. Plos medicine, september 2013
- Kuyken, W. et.al.; Effectiveness and cost-effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy compared with maintenance antidepressant treatment in the prevention of depressive relapse or recurrence (PREVENT): a randomised controlled trial. The Lancet, Volume 386, No. 9988, p63–73, 4 July 2015
- Hofman, S.G. et.al.; The Effect of Mindfulness-Based Therapy on Anxiety and Depression: A Meta-Analytic Review. J Consult Clin Psychol. 2010 Apr;
- Vickers, A.J. et.al.; Acupuncture for chronic pain: individual patient data meta-analysis. Arch Intern Med. October 2012
- Schroeder, S. et.al.; Acupuncture for chemotherapy-induced peripheral neuropathy (CIPN): a pilot study using neurography. Acupunct Med. March 2012