We kennen allemaal het Nederlandse gezegde ‘Spreken is zilver en zwijgen is goud’. Het betekent volgens de Dikke van Dale: ‘dat het in vele gevallen beter is niets te zeggen, dan door woorden, hoe goed bedoeld ook, de zaak te bederven of althans niet verder te brengen‘. Met andere woorden dat je in sommige gevallen beter je mond kan houden.
Ik heb het altijd een lastig spreekwoord gevonden. Het is de toon van het gezegde, die heeft iets dwingends. Er gaat een waarschuwing van uit. Het wordt meestal gebruikt op momenten dat men iemand tot stilte wil manen of sterker nog de mond wil snoeren. Kijk en daar zit voor mij dus het lastige punt.
Zwijgen heeft de kwaliteit ‘goud’, één van de meest waardevolle edelmetalen die geassocieerd wordt met zuiver. Zwijgen of je mond houden is dus zuiver, meer zuiver dan spreken, wat slechts de kwaliteit zilver aangemeten krijgt . Voor mij is dat een misverstand, daarvoor maak ik teveel mee, zie ik teveel voorbeelden van mensen die aan het zwijgen van anderen of zichzelf ten onder zijn gegaan en psychisch lijden om datgeen wat niet gezegd mag worden.
Onvermogen
Toen ik een jaar of twaalf was kreeg ik een elpee van Robert Long, ik hield enorm van onverbloemde Nederlandstalige liedjes, en op die elpee stond het nummer Josje. Een prachtig, triest lied over een jongen die zich het leven benam na een gebroken hart. Er komt een zin in voor die toen diepe indruk op mij maakte en die ik nog altijd aanhaal als ik met mensen over de betekenis van ‘zwijgen’ spreek. Hij zingt: ‘…Door niets te zeggen heb je toch gelogen, ook jij gevangen in je onvermogen’… Deze zin raakt mij omdat het mijn definitie van zwijgen verwoord en in dezelfde regel blootlegt waarom we met elkaar vaak liever blijven zwijgen.
Het is een onvermogen, want we hebben niet geleerd te spreken, Het is ook makkelijker, je hoeft niets met de ander aan te gaan, geen verantwoordelijkheid te nemen volgens het ‘wat niet weet, wat niet deert’-principe. Maar als dat beter was zouden er toch niet generatie na generatie mensen zoveel last van dat gecultiveerde zwijgen hebben.
Steppingstones
Ik groeide op in een heel mooie omgeving, waar noaberschap één van de grondwaarden is. Maar ook het zwijgen is er een belangrijke norm. Ik kom er nog regelmatig en elke keer opnieuw hoor ik er om mij heen: “pas op wat je zegt”, “hou je mond er maar over”, “zeg maar niks..” en naast veel andere denkbare varianten dus ook het gezegde waarvan alleen de eerste helft vaak voldoende is ook het kwaad te keren. Ik ervaar dat alsof je een rivier oversteekt en van de ene steppingstone naar de andere overspringt. Als je de kant bereikt, heb je op de juiste momenten je mond gehouden. Maar hoe zuiver is dat? Voor wie is het heilzaam?
Groepszin
Meestal heeft het te maken met de groepszin. In een community, op welke manier dan ook, is het van levensbelang voor de groep dat er harmonie heerst. Het idee is dat zwijgen een manier is om die harmonie te bewaken. Het is de oudere generatie die dat zo heeft geleerd en dat ook zo weer doorgeeft. Het is het misverstand dat zwijgen goud is.
Ik kan met het mechanisme van zwijgen als noodzaak om niet buitengesloten te worden of de groep bij elkaar te houden, vanuit persoonlijke levenservaringen als geen ander meevoelen, en ik kan het ook begrijpen. Maar ik sta er niet achter omdat het niet gezond is. Ik zie het bij de mensen die bij mij komen voor healing of een heelverhaal over thema’s waarover ze geleerd hebben te zwijgen en waar ze nu de wrange vruchten van plukken. Ik denk dan aan een ander gezegde: “Maak van je hart geen moordkuil“, in een moordkuil kan toch geen liefde groeien?
Zwijgen is bladgoud en stilte is goud
Het gezegde “Spreken is zilver, zwijgen is goud“, betekent vertaald uit het Engels: “Spraak is zilver, stilte is goud” waarmee de waarde van stilte boven spraak verheerlijkt wordt. Dit spreekwoord is waarschijnlijk van Arabische afkomst waar het al in de 9e eeuw voorkwam. En dat legt voor mij een heel andere waarde bloot. Namelijk de kwaliteit van stilte. Waar zwijgen een actieve houding is om een glanslaagje op te brengen en iets anders te verhullen, vraagt stilte juist om iets te laten zijn zonder dat te beïnvloeden. Laten we het spreekwoord zoals het in oorsprong bedoeld is op ons inwerken: “Spreken is zilver en stilte is goud“. Ik voel geen waarschuwing, geen dwang, maar een gewoon zuiver gegeven, zuiver als goud.
Babet M.Ch. Bruns
Wegwijs in Bewustzijn, gesprekspraktijk en schrijfbedrijf in Amsterdam.
https://wegwijsinbewustzijn.nl